Turski profesor Hoš: Bosanac Osman Pazvanoglu pokrenuo Prvi srpski ustanak

SARAJEVO (AA) – Odmetnik od sultana i zaštitinik hajduka iz Srbije, Bosne, Bugarske i Rumunije, porijeklom Bosanac iz Tuzle, kontrovezna historijska ličnost Osman Pazvan(t)oglu zaslužan je za pokretanje Prvog srpskog ustanka i stvaranje moderne srpske države, smatraju turski istoričari.

Profesor na Balkanskom istraživačkom institutu Trakya univerziteta u Edirneu Yuksel Hoš iznio je stav da bi “Srbi trebali u Beogradu da podignu spomenik Bosancu Osmanu Pazvantogluu” koji je, kako naglašava, “osnovao srpsku državu”.

Pozivajući se na historijske izvore, turski ekspert za pitanja Balkana, Yuksel Hoš, inače porijeklom iz Jagodine, čija je porodica 1878. odselila u Tursku, ističe da je Pazvanoglu komandovao srpskim hajducima.

“Vođa Prvog Srpskog ustanka Karađorđe je bio Pazvanogluov čovjek”, ističe Hoš i, kao osnovu za takav stav, navodi izvore i podsjeća da je Pazvanoglu nakon što se brzo uzdigao u osmanskoj administraciji i postao starješina janjičara, nezadovoljan reformama krajem 18. i početkom 19. vijeka u Rumeliji kočio te reforme i digao ustanak protiv osmanske vlasti.

“Pazvanoglu je u Rumeliji bio jedan od najvećih lokalnih zvaničnika (ajana) koji je okupio hajduke i odmetnike. Nakon što je sklonio valiju i muhafiza – upravitelja i čuvara Beograda Hadži Mustafu-pašu, slabi državna administracija, vlast ostaje u rukama pet-šest dahija, odnosno hajduka i oni prelaze pod kontrolu janjičara. Osmanlijska administracija je ovdje doživjela prvi udar”, navodi Hoš i podvlači da je Osman Pazvanoglu nakon toga u regiji pridobio ostale vođe janjičara i dahije.

Prema riječima turskog istraživača, oni koji su ubili Hadži Mustafa-pašu u Beogradu su zapravo pristali da im komanduje Karađorđe koji je bio podređen Pazvanogluu.

“Karađorđe postupa po naređenju Pazvantoglua, pobjeđuje vojsku niškog valije Hafiz-paše i Osmanlijska administracija je po drugi put dobila ozbiljan udarac. Nakon zauzimanja Beograda, objavljuje da će ratovati sve dok Srbija ne bude nezavisna. Pazvanoglu kasnije pristaje na pokornost sultanu ali 1807. umire od tuberkuloze. Karađorđe od njega duže živi sve do stvaranje srpske države”, konstatuje Hoš.

Prema pisanju srpskih istoričara, nakon austrijsko-osmanskog rata, da bi spriječio masovno iseljavanje Srba u Banat i Srem, koji su bili pod austrijskom vlašću, sultan Selim III, 1791. je protjerao zloglasne janjičare i zabranio im povratak u Beogradski pašaluk. Na čelo Beogradskog pašaluka postavio je Hadži Mustafa-pašu koji je od srpskog naroda dobio nadimak “srpska majka“.

Ali, zbog neočekivanih zapleta na Bliskom istoku, osam godina kasnije, janjičari se vraćaju u Beograd pod pritiskom vidinskog paše Pazvanoglua koji se odmetnuo od sultana.

Odmah po povratku, oni su ubili Hadži Mustafa-pašu. Predvodili su ih četvorica velikih dahija, Aganlija, Kučuk Alija, Mula Jusuf i Mehmed-aga Fočić, čiji su zulumi i “sječa knezova“ bili neposredan povod za ustanak.

Iako se u zvaničnim udžbenicima i knjigama istorije u Bosni i Hercegovini, pa ni Srbiji, Osman Pazvanoglu ne spominje kao značajna ličnost, ne pojašnjava njegova uloga u Prvom srpskom ustanku, niti veza sa srpskim hajducima, list “Blic 2009. godine” , u tekstu pod naslovom “Pesnik koji je ubio svoju voljenu”, čiji je autor novinar Momčilo Petrović, piše da je “Pazvantoglu odmetnik od sultana kod kojeg je hajduk Veljko, kao najamnik u Vidinu, izučio ratovanje. Tri godine posle ustanka u Orašcu, po nalogu Karađorđa, Veljko je podigao bunu baš ovde, u Krivom Viru i Crnoj reci, kraju nazvanom po reci poznatijoj kao Crni Timok”.

Pazvanoglu je, stoji u turskim dokumentima, sprovodio, pljačkaške pohode i otimao imovinu stanovništvu u Vlaškoj, prema Bukureštu, od Dunava do Stare planine i od Beograda do Varne .

Kontrolisao je veliku teritoriju, samostalno je vladao, kovao novac i uspostavljao diplomatske odnose sa državama u okruženju, bio vođa masonske lože Vidina.

Sa svojim dahijama, nezadovoljnim janjičarima i hajducima je 1793. godine pokušao da stavi i Beograd pod svoju kontrolu ali su ga, prvi put organizovani u posebnu srpsku narodnu vojsku u službi Osmanlijske države, u bici kod Kolara, porazili srpski vojnici.

“Kako bi pridobio srpske nacionaliste, u periodu Francuske revolucije, poznato je da im je Pazvanoglu poslao na dar šubare i krzno. Rusija je u to vrijeme počela da podržava srpske pobunjenike. Visoku portu je to stavljalo u težak položaj. Zaključuje se da je Pazvanoglu, koji je podržavao pobunjene Srbe protiv Osmanlijske države, podržavao strane sile kao što je bila Rusija”, napisao je historičar Ali Yavuz sa Instituta za društvene nauke Afyon Kocatepe Univerziteta.

Ali Yavuz je konstatovao da je Pazvantoglu, iako dovodeći Osmanlijsku državu u tešku situaciju, u zadnjih pet godina od 1802. do 1807. godine časno služio sultanu i nije pravio bune. U Vidinu (Bugarska) izgradio je džamiju, medresu i biblioteku koje su, za razliku od drugih turskih objekata, do danas sačuvane u tom gradu. Na vrhu džamije koju je izgradio Pazvanoglu umjesto polumjeseca nalazi se okrenuto srce.

Pazvantoglu je, prema turskim arhivama, iako se spominje da je Bosanac, zapravo, kako se pretpostavlja, porijeklom iz porodice Tatara koji su u vrijeme osvajanja Bugarske od strane Bajazita I (1389-1402) nastanili Vidin.